W niedzielę 27. stycznia odbył się Fotoplastikon – wykład popularnonaukowy, którego celem było stworzenia panoramy kaliskiej architektury mieszkaniowej na przełomie XIX i XX wieku, w czasach wspaniałych budowli publicznych miasta (ratusz, teatr), słynnej przebudowy parku, rządów gubernatora Daragana, rozwoju gospodarczego Kalisza i budowy kolei Warszawa-Łódź-Kalisz.
Licznie zgromadzeni słuchacze dowiedzieli się między innymi jak wyglądały mieszkania w kamienicach centrum miasta, a jak na jego przedmieściach; kto i w jaki sposób stymulował ruch budowlany, podaż i popyt na nowocześniejsze lokale; kto był właścicielem, a kto wynajmującym – i za jakie ceny; jakie grupy społeczne czy etniczne zamieszkiwały poszczególne części Kalisza; jakimi mieszkaniami dysponowano i z jakimi wygodami; jakich reform w urządzaniu mieszkań i architekturze domów domagali się lekarze, społecznicy, politycy; czy lokalizacja mieszkania, jego architektura i wyposażenie było kwestią polityczną, czy cywilizacyjną; jakie inne funkcje miały kaliskie domy mieszkalne i jakie warunki życia tworzyła specyfika zabudowy miasta.
Wykład był podzielony na dwie części – wprowadzającą w powyższe wątki oraz przenoszącą słuchaczki i słuchaczy w pierwsze dziesięciolecie XX wieku, do lat ok. 1900-1914. Budowa linii kolejowej i rozwój przemysłu uczyniły z Kalisza szybko rozwijające się miasto. Powstały nowe dzielnice, ulice, domy i fabryki. Ale jaki wpływ miała budowa kolei na rynek kaliskich mieszkań i budowę kamienic? Czy dzięki kolei żyło się w Kaliszu lepiej, taniej i nowocześniej – jak chcieli wielcy zwolennicy tej inwestycji? Dlaczego nie znajdziemy w Kaliszu bloków i kamienic spółdzielczych z tego czasu, które można oglądać w Ostrowie, a więc po dawnej „drugiej stronie” rosyjsko-niemieckiej granicy sprzed 1914 roku? Czy kolej „przywiozła” do naszego miasta jakieś nowinki stylistyczne, albo dotyczące kultury mieszkaniowej i wyobrażeń o tym, „jak żyć i mieszkać nowocześnie”? – na te i wiele innych pytań wyczerpująco odpowiedział prelegent – historyk architektury Makary Górzyński. Wykład był okraszony archiwalnymi rysunkami technicznymi, planami i fotografiami, przedstawiającymi zarówno elewacje jak i wnętrza wiekowych kaliskich budynków. Uwieczniają one nie tylko ówczesne standardy architektoniczne, ale i kontrast pomiędzy różnymi warstwami społecznymi w Kaliszu XIX i XX wieku – w prezentacji znalazły się nie tylko pałacowe salony mieszczan i bogate kamienice oraz wille miejskie, ale także strychy, piwnice, dzielnice nędzy.
