Stanisława Kowalska urodziła się w Golinie i całe życie w niej mieszka, związując swoją pracę i pasję z zachowaniem tradycji swojego miejsca. Jest twórczynią haftującą regionalny haft nasnuwany, haft na tiulu, szyje stroje ludowe i czepce regionalne. Przekazuje swoją wiedzę i umiejętności następnym pokoleniom, uczennicom, dzieli się swoją pasją w tym celu, aby tradycja nie zaginęła. Jest mistrzynią ginącego zawodu. Mistrzynią czepców. Uhonorowaną nagrodą im. Oskara Kolberga w 2018 roku.
Stanisława Kowalska urodziła się w 1933 r. w rodzinie Wojtczaków i wychowała w Golinie koło Jarocina, miejscowości, gdzie po obu wojnach światowych przetrwała tradycja haftu nasnuwanego, technika znana wcześniej w Wielkopolsce, a powoli zanikająca. Przetrwała w Golinie dzięki kursom inicjowanym i organizowanym przez właścicielkę majątku Helenę Moszczeńską. Pani Stanisława była przez kilkadziesiąt lat jedyną w subregionie osobą, która aktywnie i konsekwentnie zajmowała się wielkopolskimi czepcami. Obecnie te nakrycia głowy mężatek oglądać można jedynie w muzeach oraz na głowach kobiet śpiewających i tańczących w zespołach folklorystycznych. Stanisława Kowalska zajmuje się szyciem czepców od ponad 40 lat. Tworzy nie tylko nowe nakrycia głowy zamawiane przez muzea czy członków zespołów pieśni i tańca, ale także konserwuje czepce, których używają ludowe artystki z południowej Wielkopolski. Pranie czepców tiulowych i płóciennych to ciąg czynności, które polegają na rozpruciu, wypraniu, krochmaleniu, prasowaniu i ułożeniu od początku w odpowiedniej formie.
Kurs hafciarski w Golinie 1949, S.Kowalska w środku, fot. arch. Twórczyni
Stanisława Kowalska haftowania uczyła się w wieku kilkunastu lat na kursie hafciarskim zorganizowanym w 1949 roku przez Helenę Bernasowską, uczennicę hrabiny Heleny Moszczeńskiej. Kowalska haftowała przez wiele lat na płótnie i tiulu, wykorzystując techniki i wzory zaczerpnięte od starszych hafciarek z Goliny. Należała do grona miejscowych hafciarek, które podtrzymywały tradycje snutki golińskiej, przechowywały stare wzory, tworzyły nowe, dostosowywały się do warunków współczesności. Często były to zamówienia prywatne czy do Spółdzielni „Cepelia”. Stanisława Kowalska tworzyła serwety, bieliznę pościelową, ozdoby strojów ludowych oraz przede wszystkim obrusy do kościoła w Golinie.
czepiec tiulowy
Na początku lat 70. XX w. zaczęła uczyć się trudnej sztuki wyszywania czepców, wykorzystując krótką naukę u nestorki czepcowej sztuki w pobliskiej wsi. Szlifowała te umiejętności przy matce. Układała czepce jarocińskie, biskupiańskie i szamotulskie. Zaczęła zdobywać nagrody i wyróżnienia. Uszyła czepce tiulowe i snutkowe (płócienne) dla kilkunastu zespołów ludowych z powiatu jarocińskiego, krotoszyńskiego i pleszewskiego. Od lat 80. zaczęła uczestniczyć w targach sztuki podczas Estrad i Biesiad Folkloru i kiermaszach ludowych w regionie, prezentując swoją pracę i jej efekty.
Pani Stanisława Kowalska przekazywała swoją wiedzę biorąc udział w 2015 roku w stworzeniu filmowej opowieści o kolejnych etapach powstawania czepca, którego uszycie wymaga nie tylko wiedzy i talentu, ale także ogromnej cierpliwości. To nakrycie głowy, w którym podstawowym materiałem jest delikatny tiul, a każda jego część jest bogato wyszywana. Do sporządzenia czepca trzeba mieć specjalne urządzenia, których nie można kupić w sklepie, a poszczególne elementy połączyć nie tylko za pomocą igły i nici, ale także rozgrzanego, ogromnego noża. Film pn. „Ginący zawód – układanie czepców wielkopolskich” jest dostępny tutaj:
Pani Stanisława dość długo nie miała następców w zawodzie układania czepców. Jednak dzięki wsparciu MKiDN i inicjatywie CKiS w Kaliszu w 2017 roku poprowadziła warsztaty haftowania i układania czepców pn. „Mistrzyni czepców” w Jarocinie. Dzięki całorocznym warsztatom, które ukończyło 14 osób, udało się przekazać tajniki zawodu i umiejętności praktyczne oraz wykształcić kolejne pokolenie hafciarek, kontynuujących dzieło regionalne. Z całorocznych warsztatów powstał taki reportaż:
Stanisława Kowalska za swoją twórczość została uhonorowana w 2018 roku Nagrodą im. Oskara Kolberga – zwaną ludowym „Oskarem”. Uroczysta Gala odbyła się 6 czerwca 2018 na Zamku Królewskim w Warszawie, a nagrody wręczał Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński.
Także TUTAJ
Więcej TUTAJ
Nagrody Kolberga dla hafciarki z Ziemi Jarocińskiej i skrzypka z Kaliskiego
Pani Stanisława wraz z przyjaciółmi i Leonem Lewandowskim także laureatem nagrody im. O.Kolberga
Pani Stanisława Kowalska jest skromną osobą, która pracę zawodową połączyła z pasją hafciarską i krawiecką. Do każdego zadania podchodzi z ogromnym zaangażowaniem, Traktuje hafciarstwo jako ważny element tradycji regionu oraz upiększanie rzeczywistości. Poważnie także traktuje przekazywanie swoich umiejętności młodszym hafciarkom, starając się, żeby tradycja była prawdziwie kontynuowana. A w 2019 roku razem z innymi hafciarkami z Jarocina i z Goliny haftowała czepce snutkowe dla zespołu SNUTKI z Potarzycy.
upinanie czepca – warsztaty 2017
Stanisława Kowalska otrzymała następujące dyplomy, nagrody oraz dokonała osiągnięć:
– I nagroda w konkursie Twórczość ludowa w kręgu „Folkloru” w 1987;
– II nagroda w kat. strojów kompletnych w ogólnopolskim konkursie na współczesny strój regionalny, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, wystawa i zakupy do zbiorów muzealnych 1988;
– wyróżnienie w III Konkursie na haft ludowy nasnuwany Snutki golińskie, Muzeum Regionalne w Jarocinie 2004;
– wyróżnienie na Festiwalu Twórczości Artystycznej „Dojrzały talent” w Kaliszu 2012;
– wieloletnia współpraca z „Cepelią”;
– udział w Targach Sztuki Ludowej podczas Estrad i Biesiad Folkloru organizowanych przez CKiS w Kaliszu w Południowej Wielkopolsce, w Powiatowych Przeglądach Kultury Ludowej w Jarocinie i Potarzycy, w innych kiermaszach i jarmarkach twórczości ludowej od lat 80-tych XX w.;
– nagranie filmu instruktażowego o układaniu czepców „Ginący zawód – układanie czepców wielkopolskich” – wydawca CKiS w Kaliszu 2015 ( film dostępny w Internecie);
– prowadzenie warsztatów „Mistrzyni czepców. Warsztaty haftowania i układania czepców Stanisławy Kowalskiej z Goliny” w 2017 (reportaż dostępny w Internecie);
– Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Województwa Wielkopolskiego” na w grudniu 2017 (z inicjatywy CKiS w Kaliszu);
– Nagroda im. Oskara Kolberga za rok 2018 (Kategoria I dla twórców z dziedziny plastyki obrzędowej i folkloru muzyczno-tanecznego).
tekst i opracowanie Anna Gałczyńska
O pani Stanisławie Kowalskiej napisali:
