FOTOPLASTIKON „XIX-wieczny teatr miejski w Kaliszu. Architektura i polityki kulturowe na peryferiach imperium” – fotorelacja

30 stycznia 2017

_DSC0002 (Kopiowanie)Tym razem gościem popularno-naukowego cyklu „Fotoplastikon” był Makary Górzyński – młody historyk, choć nie kaliszanin, to jednak skupiony w swych badaniach na dziejach Kalisza z przełomu XIX i XX wieku. W formie bardzo interesującego wykładu, inkrustowanego rysunkami i fotografiami, przedstawił historię budowania gmachu teatru miejskiego w Kaliszu w okresie rosyjskiego zaboru.

Wykład nosił tytuł „XIX-wieczny teatr miejski w Kaliszu. Architektura i polityki kulturowe na peryferiach imperium”, a zatem dotyczył budynku powstającego z wielkim trudem w latach 1896-1900. Trzeba bowiem przypomnieć, że pierwszy drewniany budynek teatru nad Prosną został wzniesiony przez Bogusławskiego w 1801 roku i rozpadł się po 15 latach. W latach 30. XIX wieku teatr odbudowano w jego współczesnym miejscu, jednak spłonął on w pożarze miasta w kwietniu 1858 roku. Przez ponad cztery dekady przedstawienia odbywały się w zaadaptowanej do tego celu ujeżdżalni, a później w prowizorycznym, drewnianym teatrze zimowym. To właśnie w latach 1896-1900 wzniesiono neorenesansowy gmach teatru według projektu Józefa Chrzanowskiego, który co prawda został doszczętnie spalony podczas pożaru Kalisza latem 1914 roku, ale był ciekawym przypadkiem „świątyni sztuki” budowanej przez mieszkańców pod rosyjskim protektoratem. _DSC0026 (Kopiowanie)Wykład Makarego Górzyńskiego był niezwykle udaną i atrakcyjną w swej formie (brawo p. Górzyński!) próbą rekonstrukcji procesu projektowania, budowy i społecznego funkcjonowania gmachu teatru miejskiego w Kaliszu. Wychodząc od dyskusji na temat potrzeb miasta i inwestycji magistratu, jaka wywiązała się na łamach miejscowej prasy po odzyskaniu przez Kalisz statusu stolicy nadgranicznej guberni rosyjskiej w dawnym Królestwie Polskim (1867), Górzyński przedstawił różnorodne pomysły dotyczące budowy stałego teatru w kolejnych dekadach. Najważniejszym z nich okazał się projekt powstały dopiero w latach 90. dziewiętnastego wieku, przy udziale i zainteresowaniu kaliskiego gubernatora Michała Piotrowicza Daragana. Prelegent w oparciu o źródła archiwalne, zachowane dokumenty urzędowe, prasę z epoki i bogaty materiał ikonograficzny przeprowadził rekonstrukcję procesu budowy tego jedynego w Kraju Przywiślańskim przełomu wieków reprezentacyjnego teatru zbudowanego przez miasto.

_DSC0042 (Kopiowanie)Jako „pałac sztuki” czy „świątynia sztuki”, otwarty latem 1900 roku, kaliski teatr należał do najważniejszych lokalnych inwestycji przełomu stuleci i szybko stał się jednym z symboli Kalisza. Projekt budowy teatru, podobnie jak i wcześniejszy gmach nowego ratusza kaliskiego, był istotnym narzędziem polityki gubernatora Daragana i miejscowych elit. Dlaczego Rosjanin zbudował Polakom teatr i co chciał przez to uzyskać? Sugestie Górzyńskiego są wyraźne – to nie dobroduszność gubernatora, lecz polityka, której celem raczej zawsze jest prywatny interes. Warto wiedzieć, że ten ogrom historycznej pracy Makarego Górzyńskiego nie został spożytkowany tylko przez organizatorów popularnonaukowego cyklu „Fotoplastikon”. Jest on częścią pracy doktorskiej zdolnego historyka, która ukaże się również drukiem dzięki Kaliskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk.