20 lat po przyjęciu Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz 10 lat po utworzeniu listy krajowej dobrych praktyk, Biesiada Folkloru Ziemi Kaliskiej organizowana przez Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu została uroczyście wpisana do ministerialnego wykazu naszego dziedzictwa narodowego. Gala Jubileuszowa odbyła się 6 października w Teatrze im. St. I. Witkiewicza w Zakopanem.
Gala Jubileuszowa niematerialnego dziedzictwa kulturowego, Zakopane 2023, fot. Piotr Ostrowski
To dla nas ogromny zaszczyt i nagroda za wszystkie działania, które od lat są podejmowane, w celu ocalenia wielu tradycji muzycznych, tanecznych oraz w celu inspirowania grup folklorystycznych do tworzenia nowych przekazów tradycji wiejskiej.
– Gala Jubileuszowa niematerialnego dziedzictwa kulturowego była ważnym i dobrym spotkaniem osób, które kultywują różnego rodzaju tradycje. Dla mnie po pierwsze to bardzo istotne docenienie istnienia Biesiady Folkloru Ziemi Kaliskiej, organizowanej nieprzerwanie przez CKiS w Kaliszu dla i z pasjonatami kultury ludowej naszego regionu – powiedziała Anna Gałczyńska, propagatorka folkloru, główna specjalistka ds. dziedzictwa kulturowego i organizacji wydarzeń kulturalnych w Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu. – My jako organizatorzy oraz uczestnicy tego przeglądu i jurorzy, folkloryści – jesteśmy depozytariuszami tego wydarzenia, całej tej kultury w Kaliskiem. Czyli wiemy, jakie ważne dziedzictwo przekazujemy i dbamy o nie – dodała Anna Gałczyńska.
Biesiada Folkloru Ziemi Kaliskiej wpisana do Krajowego rejestru dobrych praktyk w 2022 roku
W Gali uczestniczyli także depozytariusze Snutki Golińskiej, regionalnego haftu południowej Wielkopolski, którzy wpisali ją na Listę niematerialnego dziedzictwa i będą o nią dbać oraz uczyć kolejne pokolenia. Są wśród nich dwie mistrzynie haftu Zofia Talarowska i Jolanta Łukaszewska. Centrum Kultury i Sztuki od wielu lat także wspiera ochronę i popularyzację haftu nasnuwanego, m.in. organizując warsztaty z Programu Mistrz Tradycji, także w tym roku w Golinie. Z wielkopolskiego Bukówca Górnego byli reprezentanci tamtejszych tradycji kulturowych, także wpisanych na Listę. Organizatorem Gali był Narodowy Instytut Dziedzictwa z dyrektor Katarzyną Zalasińską na czele oraz koordynatorkami terenowymi, także z Poznania. Ministerstwo Kultury reprezentowała Joanna Cicha-Kuczyńska, radca do spraw UNESCO w Ministerstwie, Sekretarz Rady do spraw niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Zofia Talarowska i Jolanta Łukaszewska z Goliny
– Spotkanie ludzi, którzy tak dbają o zjawiska niematerialnego dziedzictwa, w jednym, tak klimatycznym miejscu, Teatrze im. St. I. Witkiewicza w Zakopanem miało swoją dobrą aurę. Czuliśmy się wyjątkowo i docenieni. Dwudniowe uroczyste świętowanie to też świetna debata i rozmowy o niematerialnym dziedzictwie, koncert Trebunie Tutki i zwiedzanie domów sławnych zakopiańczyków to klimat niepowtarzalny – opowiadała Specjalistka ds. dziedzictwa kulturowego.
Podczas uroczystej gali, depozytariuszom 34 zjawisk wpisanych w czasie ostatnich trzech lat zostały wręczone decyzje o wpisie na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wręczone zostały również 4 decyzje dotyczące wpisu do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego, liczący obecnie 10 wpisów.
Więcej o Gali Jubileuszowej w Zakopanem
Decyzja o wpisie Snutki Golińskiej
Biesiada Folkloru Ziemi Kaliskiej to cykliczna impreza wpisana w kalendarz Południowej Wielkopolski od ponad czterdziestu lat. Celem Biesiady Folkloru jest przegląd, ochrona i dokumentacja najcenniejszych tradycji regionalnych w dziedzinie kultury ludowej, muzykowania, śpiewu i tańca, rękodzieła ludowego, a także popularyzacja tych tradycji w społeczeństwie.
W 1975 roku powstało województwo kaliskie, a Kaliski Dom Kultury przekształcony w Wojewódzki Dom Kultury w Kaliszu przejął pieczę nad amatorskim ruchem artystycznym w regionie, w tym nad zespołami ludowymi. Działające od dekady w kaliskim Przeglądy Amatorskiego Ruchu Artystycznego (w skrócie PARA) zyskały rangę wojewódzką. Właśnie w pierwszym wojewódzkim przeglądzie zorganizowanym w 1976 roku upatruje się początku Biesiad Folkloru Ziemi Kaliskiej. W latach 80. i 90. XX wieku Biesiada Folkloru Ziemi Kaliskiej gromadziła zespoły, kapele i solistów w salach widowiskowych kilku ośrodków kultury – w Kaliszu, w Jarocinie, w Krotoszynie, w Odolanowie i w Sycowie. Organizatorem był WDK w Kaliszu, przekształcony w 1989 roku w Centrum Kultury i Sztuki. Imprezę wspierał też Wydział Kultury i Sztuki UW w Kaliszu. Ostatnia Biesiada Folkloru, skupiająca zespoły województwa kaliskiego, odbyła się w 1998 w Sycowskim Ośrodku Kultury. Wtedy ostatni raz na przeglądzie wystąpiły zespoły międzyborskie, sycowskie i wieruszowskie, rok później po reformie województw włączone terytorialnie do dolnośląskiego. Po utworzeniu województwa wielkopolskiego CKiS w Kaliszu stało się instytucją samorządową. Od 2000 roku Biesiada Folkloru zaczęła odbywać się na plenerowej Estradzie nad Zalewem w Brzezinach koło Kalisza. Do 2020 roku miało miejsce już 11 edycji brzezińskich, organizowanych we współpracy z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Brzezinach. Przez lata ukształtowała się współpraca i opieka CKiS w Kaliszu nad artystami tradycyjnymi i ludowymi z sześciu powiatów Południowej Wielkopolski: kaliskiego, jarocińskiego, kępińskiego, krotoszyńskiego, ostrowskiego, ostrzeszowskiego i pleszewskiego.
Tworzyło te występy estradowe kilka tysięcy ludzi, pochodzących z autentycznej tradycji wiejskiej lub zainspirowanych folklorem i działających w zespołach. Wiele z tych grup już nie istnieje, wielu artystów odeszło. Inne działają dalej od kilkudziesięciu lat, jak „Ołobok”, „Piwonice” czy „Tursko”. Niektóre zespoły powstały niedawno, sięgając do spuścizny swojej wsi lub poprzedniej formacji, tworząc nowe środowisko folklorystyczne południa Wielkopolski.
Biesiada Folkloru Ziemi Kaliskiej to działanie, które przyczynia się do ochrony niematerialnego dziedzictwa poprzez: warsztaty i konsultacje, przegląd konkursowy dla zespołów i kapel z regionu, wystawę twórczości ludowej.
Regionalne warsztaty folklorystyczne realizowane raz w roku dla przedstawicieli zespołów są spotkaniem ze specjalistami: etnomuzykologami, etnologami, choreografami i folklorystami, którzy przekazują artystom i wykonawcom wiedzę źródłową. Z kolei konsultacje pozwalają na bezpośrednie spotkanie badacza z całym zespołem. Zespoły i artyści ludowi od samego początku prezentowali się na scenie przed profesjonalnym jury. Specjaliści służyli także swoją pomocą, udzielając konsultacji na gorąco po występach.
Biesiady Folkloru są także miejscem Targów Sztuki Ludowej i wystaw twórców. Tam mogli zaistnieć ze swoją twórczością i talentami, zdobyć nowych odbiorców. Publiczność mogła poznać zapomniane techniki wyplatania, haftowania i ozdabiania koronką, ponieważ wielokrotnie podczas Biesiad twórcy ludowi prowadzili warsztaty, przekazując podstawy rzemiosła wiejskiego.
Dzięki Biesiadom Folkloru udało się ocalić wiele tradycji muzycznych i tanecznych, a także zainspirować formalnie działające grupy folklorystyczne do tworzenia nowych przekazów tradycji wiejskiej. Na przeglądzie pokazywane były wesela wiejskie, dożynki, dyngusy, pierzoki i inne zwyczaje. Pasjonaci odtwarzali dawne tańce regionalne. Kapele przypominały grę na tradycyjnych instrumentach: na skrzypcach, bębnie osznurowanym, basach kaliskich czy dudach wielkopolskich. Grupy śpiewacze sięgały po zapomniane, archaiczne pieśni obrzędowe i społeczne. Dzięki udanemu występowi w Biesiadzie Folkloru zespoły zdobywały przepustkę do udziału w innych przeglądach ogólnopolskich. Władysław Nadobny skrzypek z Głogowej k. Raszkowa – na Biesiadzie w 1985 roku uzyskał nominację na Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, gdzie rok później zdobył Basztę wśród solistów. Podobne sukcesy po występach na regionalnym przeglądzie osiągały m.in. Kapela „Brzeziny” i solista z kapeli, skrzypek Leon Lewandowski, zespoły śpiewacze „Biadkowianki” i „Kobierzanki”. Biesiada daje za każdym razem pogląd na aktualny stan ruchu folklorystycznego w regionie. Regularne organizowanie przeglądu jest ze wszech miar wskazane dla samych wykonawców, dla których stanowi weryfikację ich działalności oraz promocję folkloru dla szerokiego odbioru społecznego.
Biesiada Folkloru to najważniejsze wydarzenie folklorystyczne w Południowej Wielkopolsce, potrzebne do podkreślania tożsamości regionalnej oraz pomocy w działalności zespołów jako przekazicieli i strażników tradycji.
Biesiada Folkloru jest dobrym przykładem ochrony, wspierania, współpracy i inspirowania społeczności folklorystycznej z konkretnego subregionu. Dzięki wieloletniemu organizowaniu platformy do prezentacji i nagradzania działań zespołów, kapel i twórców ludowych – można identyfikować, chronić i popularyzować zjawiska tradycyjnej kultury muzycznej i tanecznej wsi oraz rękodzieło. To właśnie środowisko folklorystyczne jest strażnikiem tradycji w regionie oraz ich bezpośrednim przekazicielem kolejnym pokoleniom. Wspieranie w przygotowaniach do występów konkursowych, wspomaganie w korzystaniu ze źródeł regionalnych i motywowanie do systematycznego działania – dzięki prowadzonym warsztatom i konsultacjom, a także systematyczne organizowanie wydarzenia konkursowego – pozwala artystom ludowym istnieć i działać na wysokim poziomie merytorycznym. Dzięki długiemu istnieniu w subregionie Biesiada Folkloru Ziemi Kaliskiej jest wzorem do naśladowania w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
